W poprzednim artykule zarysowaliśmy archetypiczne role ofiary i gracza. Czy jestem ofiarą czy graczem? Wydawać by się mogło, że przyjmowanie postawy gracza daje nam zdecydowanie więcej korzyści. Jednak jak to zwykle bywa, droga od teorii do praktyki jest daleka. Można ją przebyć jedynie dzięki ćwiczeniom i powiększaniu naszej samo-świadomości. Nie jest kłopotem, by pamiętać o przyjmowaniu postawy gracza w trakcie szkoleń lub sytuacjach pozbawionych kontekstu emocjonalnego. Dużo trudniej jest takie podejście zachować w sytuacjach stresowych, konfliktowych.
Dopiero tego typu umiejętność przekłada się na bardziej intuicyjne kierowanie naszym życiem. Można to z łatwością porównać do nauki jazdy samochodem. Początkowo poznajemy teorię, następnie ćwiczymy, musząc myśleć, który pedał nacisnąć w bezpiecznych warunkach kursu. Potem dochodzi stres egzaminu, gdzie (jak wielu z nas zapewne doświadczyło) łatwo zapomnieć o nie utrwalonych jeszcze zasadach. Dopiero po przejechaniu odpowiedniej ilości kilometrów w ruchu drogowym, uważnym obserwowaniu i ewentualnym korygowaniu naszych zachowań, nabieramy właściwych przyzwyczajeń, które wykonujemy odruchowo.
Korzyści z bycia ofiarą lub graczem
Zanim przejdziemy do konkretnych sytuacji, uświadommy sobie, jakie korzyści daje nam każda z tych postaw. Ofiara zrzuca odpowiedzialność za podjęcie działania i ewentualną winę za porażkę na innych, tym samym pozbywa się związanego z tym stresu i ryzyka. Jest zwolniona z podejmowania decyzji, bo to inni podejmują je za nią. To z kolei prowadzi to poczucia, że nie może przegrać, zgodnie z pokerową zasadą, że najszybciej wygrywa ten, co nie gra.
Gracz nie unika działania i podejmowania wyborów w zgodzie ze swoim systemem wartości, mając na uwadze konsekwencje tego, co robi, także dla innych. Ma poczucie wewnętrznej harmonii i mocy sprawczej. Nawet jeśli ponosi porażkę w krótkim terminie, to długofalowo uczy się na błędach i zapobiega im w przyszłości, co oznacza sukces. Jest to droga trudniejsza, szczególnie dla własnego ego, które nie lubi być wystawiane na ryzyko porażki i stojącego za nią obniżenia poczucia własnej wartości.
Psychotest — czy jestem ofiarą czy graczem
Zachęcamy do uczestnictwa w małej zabawie i przy okazji ćwiczeniu w umiejętności obserwowania swoich własnych zachowań w różnych kontekstach. Przytaczamy najbardziej stereotypowe sytuacje z życia osobistego, rodzinnego czy zawodowego. Zastanów się, czy podobne sytuacje miały miejsce w Twoim życiu i jak się wtedy zachowałeś. Jakich wyrażeń użyłeś lub hipotetycznie byś użył. Niektóre mogą nie dotyczyć Ciebie, ale możesz wtedy przeanalizować zachowania innych osób. Spróbuj określić, w której z nich przyjmowana postawa była bliższa ofiary, a w której gracza?
Rodzina
- Gotujesz obiad dla rodziny, ale zadzwonił telefon/zaczął się ciekawy program w telewizji i wyszedłeś z kuchni. Obiad niestety przypalił się. Jak wyjaśniasz sprawę rodzinie?
- Nie wykonałeś swoich obowiązków domowych (pranie, wyrzucenie śmieci itp.) i zostaje Ci to wytknięte. Jaka jest Twoja reakcja? Co, jeśli takie rozmowy powtarzają się cyklicznie? Lub odwrotnie, to jeden z członków rodziny np. dziecko, miga się od obowiązków dla rodziny. Jakich argumentów używasz, aby przywołać je do porządku?
- Kto planuje urlop w Twojej rodzinie — termin, cel wyjazdu, atrakcje, co będziecie na nim robić? Czy doszło na tym polu do spięć? Czy zdarzyło Ci się narzekać na miejsce, czy sposób jego spędzenia, jeśli to nie Ty dokonywałeś wyboru? Co stało się w sytuacji, gdy jedno z Was nie otrzymało urlopu w swojej pracy, a drugie nie może już go przesunąć?
- Członek rodziny proponuje wspólną spontaniczną aktywność, na którą nie za bardzo masz ochotę. Jak będzie wyglądała Twoja rozmowa?
- Przyjeżdża przysłowiowa teściowa lub nielubiany wujek. Jak zachowasz się, gdy na każdym kroku będą Cię krytykować?
Praca
- Nie wykonałeś powierzonego zadania lub zrobiłeś je źle. Przychodzi do Ciebie przełożony wyjaśnić sytuację. Jak poprowadzisz rozmowę ze swojej strony?
- Masz problem z zadaniem, nie wiesz jak je zrobić lub masz istotne wątpliwości. Czy mimo to wykonujesz zadanie, prosisz o pomoc, delegujesz, czy zarzucasz? Jak wygląda interakcja ze współpracownikami?
- Jak wygląda Twoja polityka odnośnie telefonu i maila w pracy? Czy odbierasz telefon prywatny w godzinach pracy? Co w sytuacji, gdy telefon dzwoni w czasie spotkania? Czy zdarzyło Ci się skasować maila lub udawać, że go nie otrzymałeś?
- Spóźniłeś się na spotkanie lub do pracy nie z własnej winy — poprzednie spotkanie się przedłużyło, wypadek na drodze wymusił objazd, miałeś awarię samochodu. Co powiesz przełożonemu lub osobie, która na Ciebie czekała?
- Zadania organizacyjne zajmują Ci za dużo czasu, przez co spada Twoja produktywność. Co robisz?
- Przypomnij sobie ostatnią sytuację, gdzie zarzewiem problemu był brak komunikacji między osobami lub działami. Jak sobie z nim poradzono? Jak przebiegały rozmowy?
Sytuacje osobiste
- Masz marzenie związane z dużym wydatkiem — podróż dookoła świata, posiadanie motocykla, gitary Gibsona czy domu z ogródkiem. Czy przez ostatnie 5 lat często wspominałeś o nim rodzinie i znajomym? Czy przez ostatnie 5 lat wykonałeś coś, co zbliżyłoby Cię do tego marzenia, np. założyłeś konto oszczędnościowe, podjąłeś dodatkową pracę, nabyłeś umiejętności przydatne przy jego realizacji (np. nauka języka angielskiego przy podróżowaniu, jazdy motocyklem, gry na zwykłej gitarze)?
- Waga wciąż pokazuje, że posiadasz kilka nadmiarowych kilogramów. Jak reagujesz na komentarze o konieczności odchudzania — od rodziny, znajomych, nieznajomych? Czy prowadzisz zdrowy tryb życia lub próbujesz do niego dążyć?
- Czy oglądasz dużo telewizji/grasz w gry komputerowe/przesiadujesz w mediach społecznościowych? A może masz inną słabość — papierosy, alkohol? Czy ktoś zwracał Ci uwagę na ten temat, próbował odwieść i jak przebiegała taka rozmowa? Jak reagujesz na osoby, które próbują namówić Cię na pogłębianie uzależnienia, kolejny kieliszek, kolejny odcinek serialu albo mecz?
- Wielu ludzi lubi rywalizować — może uprawiasz sport, gdzie mierzysz się z innymi osobami lub porównujesz się do sąsiadów, lub kolegów. Jak to przy rywalizacji bywa, nie zawsze udaje się zająć pierwsze miejsce lub prześcignąć znajomego. Czy i jak tłumaczysz takie niepowodzenie swoim bliskim?
- Podczas spaceru po parku lub lesie natykasz się na sporą ilość śmieci. Jak to komentujesz? Czy podejmujesz jakieś działanie? Jakie? Co mówisz?
Analiza odpowiedzi
Zapewne zauważyłeś kilka słów-kluczy, które powtarzały się w części sytuacji:
- to nie moja wina, to ….
- musiałem to zrobić (odebrać telefon/maila/wyjść)
- ktoś powinien coś z tym zrobić
- nie zamierzałem
- używanie strony biernej np. tak jakoś wyszło, się zrobiło, się zepsuło
lub
- mógłbym coś zrobić
- nie zrobiłem, bo …
- moja propozycja to …
Jeśli w danej kategorii w większej ilości zachowywałeś się, jak ofiara niż jak gracz pomyśl, co mógłbyś w nich zmienić. Czy zmiana podejścia poskutkowałaby lepiej?
UWAGA: Rozpatrz nie tylko wymierne efekty, ale też potencjalny wpływ na relacje międzyludzkie zaangażowanych osób.
W kolejnym artykule przedstawimy, jak można przechodzić z archetypu ofiary do gracza i jak może potoczyć się Twoja ścieżka zmiany.
